Mình từng bắt đầu hành trình viết lách không phải bằng sự phấn khích như những điều đẹp đẽ người ta vẫn kể. Mình bắt đầu bằng những bản nháp gượng gạo, những đoạn văn đầy chỉnh sửa và sự căng thẳng khi phải “giống” một ai đó.
Lúc đó, mình chưa hiểu rằng viết lách trước hết phải là một hành trình quay về bên trong chính mình. Mình tưởng rằng, để viết hay, mình phải mô phỏng theo cách viết của những nhà văn nổi tiếng, phải chọn lời lẽ thật đẹp, thật chỉn chu, và nhất định phải khiến người khác đọc lên phải gật gù khen ngợi.
Mình đã viết như thế trong một thời gian khá dài. Gò bó, rập khuôn, mất kết nối với cảm xúc thật. Có lúc, mình viết xong một bài, nhìn lại và không còn nhận ra bản thân trong đó. Những câu chữ ấy không sai, không xấu, chỉ là không còn là mình.
Rồi một ngày, mình đọc quyển sách “Xin lỗi, vì không biết đó là lần cuối” của tác giả Phùng Dĩ Lượng. Quyển sách ấy không cố gắng triết lý, không cầu kỳ văn chương. Nó chỉ đơn giản là những câu chuyện đời thường, nhưng lại khiến mình bật khóc lúc nào không hay.
Mình nhận ra, sự chạm đến người đọc nằm ở cảm xúc chân thành chứ không phải kỹ thuật cầu kỳ. Và từ đó, mình thay đổi.
Mình bắt đầu viết một cách tự do hơn. Không phải kiểu buông lỏng hoàn toàn, mà là để cảm xúc được lên tiếng, để suy nghĩ được tự do dắt chữ đi trong sự tỉnh thức của một người viết có trách nhiệm.
Không còn cố gắng giống ai. Không còn dè chừng khi dùng những từ mình yêu thích. Mình để những bản nháp đầu tiên trở nên thật thà, thậm chí là vụng về, nhưng chân thật.
Mình học cách lắng nghe bản thân trước khi viết, đặt câu hỏi:
“Hôm nay mình đang thấy gì, nghĩ gì, thật lòng muốn kể chuyện gì?”
Và mình cũng học cách nuôi dưỡng cảm xúc mỗi ngày, để khi cần ngồi xuống viết, chữ có thể tự nhiên chảy ra như một dòng sông nhỏ, không bị tắc nghẽn bởi những nỗi sợ vô hình.
Một trong những bí quyết viết lách không bị lạc đề và lan man mà mình rút ra sau nhiều lần loay hoay là: đừng bắt đầu viết khi bạn còn đang xáo trộn bên trong. Viết ra khi cảm xúc chưa rõ ràng giống như vẽ tranh bằng tay khi run, dễ lệch hướng và thiếu mạch lạc.
Vì vậy, mỗi lần cảm thấy đầu óc mông lung, mình sẽ làm một trong ba điều sau:
Mình bật một bản nhạc mình yêu thích. Không cần là nhạc êm dịu, chỉ cần nó khơi lên một trạng thái cảm xúc rõ ràng trong mình. Có hôm là bản tình ca buồn, có hôm lại là nhạc không lời du dương. Mình lặp lại bài hát đó vài lần. Điều kỳ lạ là những giai điệu quen thuộc giúp mình trở về trạng thái tĩnh lặng, và từ đó những câu chuyện bắt đầu hình thành một cách tự nhiên.
Hoặc mình xem lại một bộ phim có chủ đề gần với điều mình muốn viết. Không phải để sao chép, mà để nhìn cách nhân vật phản ứng với cuộc sống. Từ đó, mình soi chiếu lại nhân vật của mình, bài viết của mình, câu chuyện mình đang kể. Phim ảnh là một kho cảm hứng sống động nếu bạn biết xem bằng tâm thế của một người viết.
Và khi đã có cảm xúc, mình mới mở trang viết và đặt câu hỏi trung tâm cho bài viết. Một câu thôi, nhưng nó là trục xương sống cho tất cả những gì mình sắp viết ra. Câu hỏi đó giúp mình không lạc đề, không viết dông dài.
Ví dụ, với bài viết này, câu hỏi của mình là: “Làm sao để người viết mới tìm được sự tự do trong cách viết mà vẫn giữ được sự mạch lạc?” Và suốt từ đầu đến giờ, mình không rời xa câu hỏi đó.
Mình cũng học được rằng, muốn viết không lan man, mỗi đoạn chỉ nên có một ý chính. Đừng nhồi quá nhiều điều vào một đoạn. Hãy tôn trọng sự rõ ràng. Khi ý tưởng này được nói hết, mới chuyển sang ý tưởng khác. Cứ như vậy, bạn sẽ dẫn dắt được người đọc đi theo mạch cảm xúc bạn đã dựng sẵn mà không khiến họ thấy lạc lõng.
Một điều quan trọng nữa là sự tỉnh táo khi viết. Viết lách tự do không có nghĩa là viết tuỳ tiện. Bạn có thể khởi đầu bằng cảm xúc, nhưng khi viết xong, hãy quay lại đọc lại bằng lý trí. Cắt bỏ những đoạn thừa. Gọt bỏ những câu nói nhiều mà không sâu. Mỗi chữ đều nên có lý do để tồn tại.
Tự do trong viết lách là khi bạn viết thành thật mà không sợ bị phán xét, nhưng cũng đủ kỷ luật để giữ lời văn trong khuôn khổ rõ ràng.
Sẽ có ngày bạn viết ra những điều làm chính bạn cũng ngạc nhiên. Những đoạn văn mà khi đọc lại, bạn thầm thì trong lòng: “Mình đã thực sự sống trong lúc viết nó.”
Và đó là ngày bạn biết mình đã thực sự trở thành một người viết không gò bó, không lạc đề, không lan man. Mà là một người viết có cảm xúc và định hướng rõ ràng.
Viết lách là hành trình không ai giống ai. Nhưng nếu có một điểm chung, thì đó là: chỉ khi bạn dám thành thật với chính mình, bạn mới có thể thành thật với người đọc.
Nếu bạn đang bắt đầu, đừng lo nếu chữ của bạn chưa hay. Điều quan trọng hơn là bạn đang viết bằng trái tim của chính bạn không vay mượn, không tô vẽ, không ép buộc.
Và nếu hôm nay bạn lạc lối trong những đoạn văn chưa đâu vào đâu, hãy nhớ, mỗi cây viết giỏi đều từng bắt đầu bằng một câu chữ rất đơn giản: “Tôi muốn kể cho bạn nghe…”
